Recyclen: Feiten en Fictie?

De discussie over plastics en met name afval is soms behoorlijk gepolariseerd en de nuance wordt maar af en toe gezocht; alles wordt teruggebracht tot voor of tegen en niet zelden wordt de publieke opinie gevoed met halve waarheden.

Om maar meteen de toon te zetten: Plastics goed of slecht?.... Mijn mening is: Goed!

Ja, plastics worden gemaakt van olie en de CO2 afdruk en overlast ervan drukken zwaar op het milieu. Maar daar stel ik tegenover dat het gebruik van plastics de wereld ook veel voordelen heeft opgeleverd zoals bijvoorbeeld het lichter maken van auto’s en, in meer of mindere mate, complexe designs en voorwerpen die ons dagelijks leven in o.a. mobiliteit, gezondheidszorg, elektronica en interieur prettiger, veiliger en ook duurzamer (!) heeft gemaakt.

Soms vind ik dat de menselijke factor wat al te gemakkelijk aan de zijlijn wordt gezet. Het is tenslotte de mens die schijnbaar achteloos soms (?) afval uit de auto in de berm gooit, het is de mens die overal zijn lege flessen en zakken achterlaat wanneer ze niet thuis zijn en het is mensenwerk om afval “ter land, ter zee en in de lucht” te dumpen. Er liggen decades achter ons waarin we deden of al onze acties en consumptie niet ooit een keerzijde zouden kunnen hebben: lood en kwik in vis, fijnstof en stikstof (NOx/NH3) in de lucht, microplastics zelfs in drinkwater, om er maar een paar te noemen.....en een enorme berg aan plastics afval.   

Nu ben ik van nature positief ingesteld en denk ik in termen van kansen en mogelijkheden. Maar daarvoor is het ook nodig om eerst goed te kijken naar de huidige stand der techniek en de vele bedrijfs- en overheidsinitiatieven te duiden. Een poging om het kaf van het koren te scheiden.

Allereerst zou ik wensen dat er wat meer realisme in de discussie komt:
De EU ban op wegwerpplastic is deels goed, je hoeft niet overal een zakje voor te krijgen en bewustwording, hergebruik zakjes of je eigen potjes meenemen naar de winkel is positief. Maar is het dan echt zo nodig om bijvoorbeeld geen plastic rietjes meer te mogen gebruiken, terwijl een goed alternatief nauwelijks voorhanden is? Die bamboe rietjes gaan zo stuk, waardoor mensen met een handicap hier niet mee kunnen werken. We scheiden enorm enthousiast ons afval, maar als je leest dat dit dan vervolgens (voor een deel) weer bij elkaar gegooid wordt, lijkt het erop dat we onnodige arbeidskosten maken. De mechanische scheiding bij de afvalverwerkers is inmiddels zo geprofessionaliseerd, dat zo’n 85% goed gescheiden wordt en dat lukt in een gemiddeld huishouden echt niet. Wellicht kan een goede samenwerking tussen gemeentelijke en commerciële afvalverwerking in combinatie met relevante kliko’s bij mensen thuis de afvalprocessen optimaliseren en efficiënter maken. Decades aan geproduceerde plastics en rubber worden nog maar heel beperkt gerecycled (zo’n 10%) en vormen inmiddels een gigantische afvalberg die blijft liggen of, in een slechter scenario, wordt verbrand: heel veel CO2! Door het gebruik van diverse plastic soorten in één applicatie, maakt dit het scheiden en recyclen ervan heel lastig. Een gemiddelde verpakkingsfolie bevat vaak al diverse laagjes PE en Polyamide, wat heel goed is om de kaas te beschermen, maar niet zo fijn als het om recyclen gaat. Er verschijnen aan de lopende band kleine bedrijfjes op TV die “gemakkelijk hun plastics” kunnen recyclen en er nieuwe applicaties van maken. Maar die nieuwe applicaties zijn wel van een lagere kwaliteit qua materiaaleigenschappen en heel vaak zwart. Denk daarbij aan de miljoenen versleten autobanden, waarvan het merendeel verbrand wordt en een klein gedeelte een nieuwe toepassing vindt zoals railblocks, asfalt-onderlaag of speelmatten. Denk aan natural Polyamide visnetten, waarvan zo’n 10-15% wordt toegevoegd aan virgin materiaal en zo’n 85% dus niet. Plastics producenten adverteren veel en graag met Bioplastics, “Biobased”, bio-degradeerbaar en bio-composteerbaar. Deze zijn weliswaar niet gemaakt van fossiele brandstoffen, maar zijn, door o.a. materiaaleigenschappen en kostprijs, maar voor een klein deel toepasbaar (ca. 2% tot dusver). En bedenk dat voor elke aardappel of mais gepolymeriseerde bioplastic de voedselvoorziening nog verder onder druk komt te staan. En het is maar de vraag welke bioplastics degraderen of composteren en onder welke condities; de “plastic soup” in onze zeeën zal hier geen voordeel van hebben. Ook over de diverse duurzaamheidsprogramma’s van bedrijven, met de nadruk op besparing van water en energie en “100% duurzame aangekochte elektriciteit”, valt her en der wel wat op te merken. Want over welke duurzame elektriciteit hebben we het dan? Als de waterbesparing 50% is, is het restant dan nog steeds te veel? De inmiddels doorgevoerde CO2-heffing, met een nobel streven tot stimulering van vergroening, is in combinatie met het al bestaande EU ETS (emissiehandelssysteem), zodanig complex, dat het maar de vraag is of de doelen echt gehaald worden, temeer daar de controle op naleving beperkt is.

Maar het realisme is ook dát er veel initiatieven zijn. Er worden processen ontwikkeld om polymeren kostencompetitief te depolymeriseren tot de oorspronkelijke bouwstenen, waarmee je weer hoogwaardige plastics kunt produceren zonder gebruik van nieuwe olie of planten èn je de afvalberg plastics vermindert. Er zijn bedrijven die producten verkopen waarbij het hergebruik al in het design en definitie (“tag to bring it back”) is opgenomen, zoals Niaga® by Covestro tapijten en matrassen. Er zijn samenwerkingen tussen bedrijven en Universiteiten, zoals bijvoorbeeld door Vepa en Bywyd in de ontwikkeling van de Blue Finn stoel, gemaakt van Bluewrap die in ziekenhuizen wordt gebruikt (steriel houden van instrumenten). Er zijn universiteiten en (kleine!) bedrijven die werken aan allerlei nieuwe grondstoffen om kunststoffen te maken, die minder impact hebben op milieu en voedselvoorziening, zoals het gebruik van algen (bioraffinage) door de Wageningen Universiteit en Studio Klarenbeek & Dros. En zelfs al die, zij het soms wat opportunistische, bedrijven die een deel van het afval her-verwerken of energie besparen, hebben hun aandeel in het verminderen van de afvalberg en een duurzamere samenleving. Er is bij politici inmiddels een visie op de toekomst, zoals bijvoorbeeld de “Green Deal” van de EU. En er is bij de burger een toenemende bewustwording dat het anders moet en dat iedereen daar een rol in te vervullen heeft.

Met alles wat er in de wereld gaande is, is er een duidelijk momentum voor verandering zichtbaar. Innovatieve ondernemers en universiteiten pakken hun kansen en mogelijkheden. Van vitaal belang daarbij is wel m.i. dat de overheid een visie heeft die past bij de samenleving met voldoende flexibiliteit om bij voortschrijdend inzicht de strategie aan te passen, het overzicht houdt op wat er allemaal gebeurt en de relevantie ervan, faciliteert dat universiteiten en bedrijven de benodigde technologieën kunnen ontwikkelen en daarbij de samenleving meeneemt in het verduurzamingsproces middels goede communicatie en support.