Als overal een tekort aan is.

Herstelt de wereld net een beetje van de Covid pandemie, begint die vreselijke oorlog in Oekraïne met de bijkomende spanningen en financiële gevolgen voor de rest van de EU. De wereld staat weer eens een keer in brand. “Opeens” is er ogenschijnlijk een tekort aan alles: grondstoffen, machines én mensen!

Nu valt op dat “opeens” wel iets aan te merken. Decades lang heeft, laat ik het bij EU en NL houden, de overheid en samenleving geleefd alsof er nooit een einde zou komen aan groei en globalisering. Onder het mom van verdelen van de welvaart over de hele wereld werd er, met uitzondering van een aantal goedwillenden, vooral gekeken waar de grondstoffen en producten het goedkoopst konden worden geproduceerd en gekocht; en zo het meeste geld kon worden vergaard. Onze consumptiedrift en ons wegwerpgedrag hielp hieraan mee en werden er tegelijkertijd door gevoed.

Maar de Covid pandemie en nu de oorlog in Oekraïne laten ons duidelijk zien hoezeer we afhankelijk zijn geworden van andere producerende landen; zolang die landen betrouwbaar en stabiel zijn, is dat geen probleem, maar er zijn landen die de afhankelijkheid gebruiken in de geopolitieke relaties. De EU erkent dit en, met vallen en opstaan, probeert hier wat aan te doen met toenemende productie in de regio, betere interne samenwerking en een minder naïef “buitenland” beleid. Of het allemaal wijsheid is, weet ik ook niet; ik vind er genoeg van, maar ik moet tegelijkertijd toegeven dat ik de wijsheid hierin niet in pacht heb.

De tekorten aan mensen is eveneens niet plotseling ontstaan: “we” weten al meer dan 20 jaar dat rond 2021 (Corona heeft het nog een jaartje gemaskeerd) er enorme tekorten zouden ontstaan aan personeel; door simpelweg te kijken naar de vergrijzing en ontgroening kon ik de grafiekjes 10 jaar geleden zo al uittekenen. Maar de bedrijven en de overheid hebben (willens en wetens?) al die jaren weg gekeken, een lange termijnvisie is er sowieso maar voor 3-4 jaar en managers komen en gaan; zo waren er nog allerlei reorganisaties met ontslagen en moeizame CAO-onderhandelingen tot aan 2020.

Maar de tijden zijn veranderd!

Nu is mijn opinie dat “onder druk alles vloeibaar wordt” en mijn denkwijze dat de mensheid tot veel in staat is, als het maar moet. Je zag dat bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van het Covid19 vaccin; waar mensen in o.a. Afrika meer dan 5 jaar moesten wachten op vaccins voor Ebola en Malaria (en ook voor de eerste twee Corona virussen!), was die voor Covid19 binnen 2 jaar ontwikkeld en uitgerold... fantastisch, maar het geeft te denken.

Wat kan dat betekenen voor de verschillende crisissen? We hebben er momenteel zoveel dat het bijna duizelingwekkend is, maar ze móéten aangepakt worden. Analytisch als ik ben borrelen er dan meteen planmatig een aantal woorden op: inventariseren, inclusief/divers, samenhangend definiëren, focus/prioriteit, leiderschap, samenwerken, stap-voor-stap, breed en maatschappelijk draagvlak, investeren, opleiden, uitvoeren, bijsturen/flexibiliteit en communiceren.... Niet persé in deze volgorde.

Zomaar wat bespiegelingen:
Hoe dat moet in Oekraïne laat ik aan de Oekraïners (en experts) over, ik hoop alleen maar van ganser harte voor hen dat het gauw over is en ondertussen helpen waar we kunnen. Bijvoorbeeld misschien, voor hen die willen en kunnen, door ze op te leiden in die vakgebieden die cruciaal zijn voor de wederopbouw en inrichting (op alle gebieden) van hun land in combinatie met (tijdelijk) werken in de EU.
Voor de minima die in slecht onderhouden sociale woningen wonen, ondersteun ze niet alleen financieel, maar geef opleidingskansen en misschien voorrang bij het verduurzamen van hun huizen? Of “stimuleer” de woningstichtingen en private eigenaars tot verbeteringen en verduurzaming?
In plaats van iedereen verplichten vanaf 2026 tot een hybride warmtepomp, wat tegen die tijd misschien wel een verouderde techniek is, misschien meer focus op korte termijn fors verhogen van tijdelijke (!) mobiele wind- en zonneparken (op boerenbedrijven?) tot aan het moment dat beter uitgekristalliseerd is waar we duurzaam naar toe gaan (elektrificatie, waterstof?).
Met de globalisering, wat de wereld buiten Nederland toegankelijker heeft gemaakt, is er ook een soortement “race-to-the bottom” ontstaan. Goede voorbeelden zijn Schiphol met z’n kwantiteit boven kwaliteit en daardoor onderbetaalde en overwerkte werknemers, de jarenlang te lage lonen o.a. in de zorg en bij de politie; ik herinner me goed hoe jaren geleden al de schoonmaakster bij het bedrijf waar ik werkte met rode konen door onze kantoren sjeesde, omdat ze per kamer maar een beperkte tijd had om schoon te maken en zelfs nog geen asbakje mocht optillen om een “lapje eronder door te halen”. Het heeft ongetwijfeld persoonlijk leed gekost (ziekteverzuim hoog), maar de zichtbare chaos en maatschappelijke druk heeft Schiphol eindelijk doen inzien dat Kwaliteit vóór kwantiteit moet gaan. Laat Schiphol (in combinatie met Lelystad, Eelde, Twente, Eindhoven en Maastricht) wellicht dé groene hub-airport van de wereld worden, met investeringen vanuit de overheid in bijvoorbeeld, wat nieuwe ontwikkelingen laten zien dat mogelijk is, waterstof aangedreven vliegtuigen (minder geluidsoverlast, vermindering uitstoot stikstof en fijnstof).
Met de sterk gestegen grondstofprijzen worden niet alleen energiekosten hoger, maar meer en meer ook voedsel, apparatuur en materialen om te bouwen. Kunnen we naast het zoeken naar biopolymeren misschien ook iets doen met die bergmassa aan al geproduceerde kunststoffen? Recycling vandaag lijkt zich nog te beperken tot goed scheiden, (klein) deel toevoegen aan virgin materiaal, hergebruik in minder veeleisende toepassingen of verbranden (met alle milieugevolgen van dien). Zijn er misschien “groenere” en laag-energie verbruikende routes om de polymeren af te breken met behulp van bacteriën en het versterken van “weersomstandigheden”? Zou de overheid moeten investeren in die universiteiten die hiernaar onderzoek doen?

Ook ik ben blij met de nieuwe minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf, die alleen al vanuit zijn wetenschappelijke achtergrond, denkt en spreekt in termen van kracht en mogelijkheid als antwoord op alle zwakte en bedreiging.
Hij inspireert de nieuwe (en oude) generatie daarmee om niet meer de potentieel schadelijke zaken in het nu minder of niet te doen, maar meer om (op de korte en lange termijn) de zaken echt ánders te doen.
Dat is omdenken, oftewel in goed oud-Nederlands gebruik: van de nood een deugd maken!

Maar dat vergt ook dat we de koppen bij elkaar steken, communiceren, samenwerken, minder politiek denken, divers inclusief worden, begrip hebben voor elkaar en niet veroordelen, want we zijn samen tot hier gekomen en we moeten en kunnen ook samen de toekomst vormgeven.